W powszechnym, stereotypowym wyobrażeniu „stan studencki” kojarzy się nam często z grupą młodych, barwnych, sympatycznych ludzi, o raczej „wyluzowanym” stosunku do nauki i pracy. Oczywiście, potrafią zmobilizować się jeśli trzeba, ale też dużo czasu poświęcają na życie towarzyskie i rozrywki. Jak każdy stereotyp, ten również nieco fałszuje rzeczywisty obraz społeczności studenckiej. Coraz liczniejsza bowiem, jest grupa osób bardzo ambitnych, pracowitych, rywalizujących, konsekwentnie dążących do wyznaczonych sobie celów. Niewątpliwie, aktualna sytuacja na rynku pracy silnie stymuluje taki model zachowania i tak duże zaangażowanie, już w czasie studiów, w budowanie indywidualnej ścieżki kariery zawodowej.Jednak to, ze wszech miar, pozytywne zjawisko, posiada też swój negatywny i niebezpieczny wymiar - jest nim „pracoholizm”. Okazuje się, że część osób ma poważne problemy z racjonalnym organizowaniem sobie czasu, z ustalaniem priorytetów, z nadmiarem obowiązków, stresem, brakuje więc czasu na sen, odpoczynek i tzw. „normalne życie”. 

        Jak więc odróżnić pracowitość od pracoholizmu? Jak nauczyć się efektywnej pracy? Jak angażować się w naukę i pracę i nie stać się pracoholikiem?

Symptomy zagrożenia

        Samotność – osoby samotne często nadmiernie angażują się w pracę, która staje się dla nich głównym źródłem pozytywnych doznań, szczególnie gdy ubogie jest życie prywatne. Sukcesy naukowe / zawodowe stają się więc podstawowym kryterium pozytywnej samooceny i miną lata zanim człowiek ocknie się, że coś ważnego mu umknęło.

        Coraz więcej i więcej – zbyt długie przebywanie w pracy to często efekt błędów w zarządzaniu i złej organizacji pracy, a także brak umiejętności określania priorytetów.

        Uwaga! Pomóc może systematycznie stosowany organizer. Warto też wziąć udział w szkoleniu „zarządzania czasem”, gdzie trener pokaże jak pracować bardziej efektywnie z racjonalnym nakładem energii, pamiętając o odpoczynku i pielęgnowaniu relacji z bliskimi osobami. Często w parze ze skłonnością do pracoholizmu występuje brak pewności siebie. Obawiając się negatywnej reakcji przełożonego pracownicy często zostają po godzinach, aby zasłużyć na przychylność, ale także dlatego, że nie potrafią odmówić – pomocny będzie również trening asertywności.

Istota pracoholizmu

        Pracoholizm to choroba, jest to uzależnienie od pracy. Stan, w którym odczuwa się jej głód, tak samo jak alkoholik, który cierpi z powodu odstawienia alkoholu. Pracoholizm jest zachowaniem autodestrukcyjnym, patologią, którą definiuje się jako ostre zaburzenie równowagi pomiędzy pracą oraz innymi elementami życia. Pracoholik nosi w sobie błędne przekonanie, że jest niezastąpiony i tylko on może zrobić wszystko wystarczająco dobrze – nie potrafi więc przekazywać zadań i odpowiedzialności innym. Typowe jest też odczucie braku satysfakcji i radości z pracy. Nałogowiec pracy zatraca poczucie samorozwoju, przestaje mieć marzenia, staje się mniej kreatywny. W jego umyśle uporczywie pojawiają się „powinności” – muszę, powinienem, koniecznie, nie mogę, nie mam czasu.

Predyspozycje do nałogu

        W znacznym stopniu decyduje tu osobowość – niecierpliwy, zabiegany, lubiący rywalizować, ambitny, za wszelką cenę dążący do sukcesu, usiłujący kontrolować otoczenie. Dla pracoholika ważne jest tylko jedno pracować, wywiązać się z (często zbyt wyśrubowanych) zadań, za wszelką cenę udowodnić, że zasługuje na nagrodę i uznanie otoczenia. Często osoby wychowane przez bardzo ambitnych i pochłoniętych karierą rodziców, którzy zarówno sobie jak i dziecku wysoko stawiali poprzeczkę sukcesu – w wieku dorosłym postępują podobnie – jakby ciągle starały się zasłużyć na pochwałę wiecznie niezadowolonego rodzica.

Wyścig szczurów

        Uzależnieniu od pracy sprzyja atmosfera ostrej rywalizacji. Dotyczy to szczególnie firm nastawionych na szybki zysk, w których kulturze organizacyjnej istotną rolę stanowi bezgraniczne zaangażowanie, pełna dyspozycyjność, pracowitość, lojalność i kreatywność. Po ok. 3 latach wysiłku ponad miarę pracoholicy przeżywają ostry kryzys tzw. wypalenie zawodowe (chroniczne zmęczenie, depresja, lęk, bezsenność, zaburzenia wegetatywne), a ich wydajność spada o ok.60%. Mądrzy pracodawcy nie cenią pracoholików, ponieważ ci szybko się wypalają i stwarzają firmie wiele problemów. Prawdą jednak jest, że wielu pracodawców eksploatuje pracoholików, a kiedy się wypalą – zatrudnia następne osoby. Niewiele ma to wspólnego z sukcesem i radością pokonywania wyzwań. Pojawia się za to pytanie – może mogłem zrobić coś więcej, lepiej, nie dać się pokonać w rywalizacji. Gdzie zatem kres tego nerwowego wyścigu? Niestety często w szpitalu, gdy ratujemy własne życie, w sądzie, gdy przeprowadzamy rozwód, czy też w osamotnieniu, gdy coraz częściej sięgamy po alkohol!

        Uwaga! W naprawdę dobrych firmach tak organizuje się pracę, by umożliwić zatrudnionym ludziom pogodzenie jej z życiem prywatnym.

        Sygnały ostrzegawcze, poprzedzające rozwój uzależnienia od pracy.

• Nerwica „niedzielna” – wolne dni wyzwalają u pracoholika duży dyskomfort, czuje się on wewnętrznie rozdrażniony, rozbity. Podczas wakacji pracoholika dręczy poczucie marnotrawienia czasu, powracają natrętne myśli dot. obowiązków służbowych. Osoba uzależniona unika więc towarzyskich spotkań i pozbawia się różnych przyjemności życiowych.
• Niedotrzymywanie obietnic wobec najbliższych, zaniedbywanie obowiązków rodzinnych.
• Silna potrzeba, przymus wykonywania pracy.
• Brak kontroli nad czasem pracy.
• Wykonywanie czynności służbowych, mimo ich szkodliwych następstw dla zdrowia fizycznego, psychicznego i relacji społecznych.

Wychodzenie z nałogu

        Pracoholizmu nie da się wyleczyć farmakologicznie. Pracoholik zazwyczaj trafia do lekarza, gdy jego organizm jest skrajnie wyczerpany. Najczęstsze skargi dotyczą: przemęczenia, bezsenności, zaburzeń uwagi i pamięci, bólów kręgosłupa i okolic serca. Dokuczają im wrzody przewodu pokarmowego i choroby układu krążenia. Tutaj trzeba leczyć ciało i ducha - psychoterapia może pomóc w uświadomieniu sobie błędów. Jest to niestety droga długa i żmudna, ale za to pozwala na odbudowę zdrowego modelu życia. Można próbować samemu uporać się z problemem. Najpierw trzeba nauczyć się odpoczywać i zadbać o siebie na co dzień (warto wygospodarować 15 –30 min. dziennie na relaks). Należy przypomnieć sobie, co kiedyś najbardziej lubiło się robić i zaplanować kolejny dzień tak, aby był czas na nasze hobby. Trzeba też podjąć próbę ustanowienia granic pomiędzy aktywnością zawodową a sprawami domowymi i osobistymi.

        Powyższe metody są tylko początkiem drogi do wolności. Warto odważyć się na ciekawe i satysfakcjonujące życie poza pracą. W ten sposób przecież regenerujemy siły, aby pracować efektywnie.

oprac.Iwona Bernaciak